Wat te doen met Oekraïne?

Op 6 april 2016 was er het referendum over de wet tot goedkeuring van het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. 

Geruime tijd van te voren kreeg ik wederom de vraag of ik bereid zou zijn om zitting te gaan nemen in een stembureau. Daar had ik natuurlijk wel weer zin in. Dat zou dan inmiddels de vierde keer zijn. Ik ben begonnen met de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2014. En Daarna volgden de Europese verkiezingen van mei 2014 en de verkiezingen van de Provinciale Staten en de waterschappen van maart 2015. Of ik ook wel voorzitter zou willen zijn? Ja, dat wilde ik ook wel, ook het allerhoogste trapje in het stembureaulidmaatschap wilde ik wel een keer bereiken. En dat levert ook nog iets meer op, namelijk € 210 in plaats van € 180 voor het gewoon zitting nemen in een stembureau. 

Ondanks dat ik al drie maal eerder zitting had gehad in een stembureau, moest ik toch nog de online cursus stembureau-instructie volgen. Eigenlijk ook wel goed om zo alles weer een beetje op te frissen. Deze keer ook helemaal afgestemd op het referendum. Mooi om te zien dat men absoluut geen partij wil kiezen, zelfs niet bij een voorbeeld in een online cursus. 

Het volbrengen van de instructie is natuurlijk gelukt. En ja hoor, ik werd ook nog benoemd tot voorzitter van stembureau 132. Het voorzitterschap hield echter ook wel wat extra taken in. In de eerste plaats werd je geacht om een extra informatieavond bij te wonen. Al werd daar niet veel meer gezegd dan dat je al meegekregen had uit de stembureau-instructie. Dat was op 31 maart. Ook moest ik op 5 april tussen 16.00 en 19.00 op het stadskantoor de sleutels ophalen voor de stembus en voor de toegang tot het gebouw waar het stemmen zou plaatsvinden. Ergens diep onder in het stadskantoor in een soort parkeergarage kreeg ik een envelop met inhoud overhandigd. Het zag er een beetje armetierig uit.

Stembureau 132 is een gymlokaal aan de Lingestraat, in de Rivierenwijk, Utrecht. Een beetje verscholen aan de zijkant bij de W.G. van de Hulstschool. Iets voor 7.00 uur was ik stipt aanwezig om het gebouw te openen. Ook mijn drie collega’s van het stembureau waren op tijd aanwezig. En nu maar hopen dat ze de goede sleutel hebben meegegeven! Gelukkig gaf dat allemaal geen problemen. We konden probleemloos het gebouw binnengaan. Wel een beetje kruipdoor sluipdoor om uiteindelijk de echte gymzaal te bereiken. Via vier deuren, onder andere door een kleedkamer, zijn we er gekomen. Er stonden ook pionnen, ik denk niet voor niets, die hebben we gebruikt om de route te markeren voor onze stemmers. Toen we eenmaal de schakelaar voor het licht in de zaal hadden gevonden, toen konden we ons goed gaat installeren.

Om half acht was het stembureau officieel geopend en zelfs al even voor die tijd kwam de eerste stemmer zich al bij ons melden. In voorgaande jaren waren er telkens drie mensen een hele dag aan de slag en nog twee mensen die of in de ochtend of meer tegen de avond moesten aantreden. Dit jaar was het anders, gewoon vier mensen die de hele dag zijn ingedeeld. Ik zat er samen met drie dames: Hermien, Geke en Lydia. Ik heb mijn voorzitterstaak gelijk maar op me genomen en heb de drie taken over hen verdeeld. De eerste neemt de stempas in en controleert de identiteitspapieren, de tweede kijkt aan de hand van de doorgegeven stempas of de naam ook vermeld staat in het ROS (Register Ongeldige Stempassen), het meest ondankbare taakje, en de derde geeft de stembiljetten uit en legt de wederom doorgegeven stempas op een stapeltje en zet een oplopend nummer op de stempas. Ik heb gelijk ook maar gezegd dat er gerouleerd zou worden om het uur. Dat rouleren ging prima en zorgde voor wat afwisseling.

Om het nog wat interessanter te maken vond ik het ook wel handig om de stand van het aantal stemmers een beetje te gaan bijhouden. Deze keer heb ik het zelfs per halfuur bijgehouden. Via internet werden we ondertussen ook op de hoogte gehouden van het landelijke opkomstpercentage. We wilden natuurlijk ook wel graag weten of dat bij ons nog een beetje gelijke tred zou houden met de landelijke gegevens. Maar we wisten natuurlijk niet dat hoeveel potentiële stemmers we zouden hebben. Gezien mijn ervaring met vorige stembureaus dacht ik eigenlijk wel dat we best wel op de goede weg waren met ons stembureau. Toch knaagde dat wel wat en op een gegeven moment heb ik toch maar even met telefoonnummer gebeld dat we hadden gekregen voor bijzonderheden. Ik schrok toen ik hoorde dat er maar liefst 2.940 stempassen zijn uitgedeeld in ons kiesdistrict. Dat betekende dat de opkomst veel lager was dan wat er landelijk werd gemeld. Dat zou gedurende de dag ook niet meer goedkomen, uiteindelijk hebben niet meer gehaald dan 20,4 %. Dat was wel heel erg weinig! In ieder geval ruim onder het opkomstpercentage van 31 % in de stad Utrecht en 32 % in heel Nederland.

begin	eind	stempas	volmacht	kiezerspas	totaal	mutatie	percentage
7.30	8.00	11	1	1	13	13	0,4%
8.00	8.30	25	2	1	28	15	1,0%
8.30	9.00	48	8	1	57	29	1,9%
9.00	9.30	64	11	1	76	19	2,6%
9.30	10.00	80	13	1	94	18	3,2%
10.00	10.30	95	15	1	111	17	3,8%
10.30	11.00	111	16	1	128	17	4,4%
11.00	11.30	120	18	1	139	11	4,7%
11.30	12.00	130	20	1	151	12	5,1%
12.00	12.30	144	21	1	166	15	5,6%
12.30	13.00	156	24	1	181	15	6,2%
13.00	13.30	168	26	1	195	14	6,6%
13.30	14.00	178	28	1	207	12	7,0%
14.00	14.30	192	28	1	221	14	7,5%
14.30	15.00	205	29	1	235	14	8,0%
15.00	15.30	223	32	1	256	21	8,7%
15.30	16.00	237	34	1	272	16	9,3%
16.00	16.30	255	35	1	291	19	9,9%
16.30	17.00	271	37	1	309	18	10,5%
17.00	17.30	300	39	1	340	31	11,6%
17.30	18.00	330	41	1	372	32	12,7%
18.00	18.30	345	41	1	387	15	13,2%
18.30	19.00	376	47	1	424	37	14,4%
19.00	19.30	401	52	1	454	30	15,4%
19.30	20.00	444	59	1	504	50	17,1%
20.00	20.30	492	68	1	561	57	19,1%
20.30	21.00	524	76	1	601	40	20,4%

Heel erg druk hebben we het dan ook niet gekregen. Een kleine piek tussen 8.30 en 9.00 uur in de ochtend en zoals te verwachten de meeste mensen aan het eind van de dag, zo vanaf 17.00 uur. Tussen 20.00 en 20.30 uur zijn de meeste mensen komen stemmen. Het meest rustige uur was tussen 11.00 en 11.30 uur. Ook tussen 18.30 en 19.00 uur was het ook onverwacht rustig, maar dat had meer met het slechte weer te maken van dat moment. Ook wel leuk om van te voren gaan schatten wanneer ongeveer de helft van de kiezers zou zijn geweest. Iemand zei dat zo ongeveer rond 17.00 zou moeten zijn en achteraf bleek dat aardig te kloppen.

Gelijk in het eerste halfuur hadden we al te maken met een bijzonder geval. Er kwam iemand aanzetten met een kiezerspas. Een kiezerspas wordt uitgeven aan iemand die niet in staat is om in zijn eigen woonplaats te stemmen. Met deze kiezerspas kan dan in elke gemeente in Nederland worden gestemd. Met zijn eigen stempas mag dan niet meer gestemd worden. De kiezer kwam echter aan met zijn kiezerspas en zijn stempas, want achteraf gezien was hij toch gewoon in Utrecht en was zo’n kiezerspas helemaal niet nodig geweest. Om te voorkomen dat de stemmer twee keer gaat stemmen, wordt het nummer van de stempas op de ROS gezet. Dus even goed kijken in het ROS en ja hoor, daar stond zijn nummer dus vermeld. Het systeem werkt. Met de stempas mag hij dus nu niet meer stemmen. Voor het eerst heeft het dus zin gehad om te controleren of iemand in het ROS staat vermeld. Leuk om dat mee te maken. De stempas hebben we ingenomen en apart gelegd.

Verder valt op dat het toch regelmatig mis gaat met de onderhandse volmacht. Men geeft zichzelf een volmacht, door de eigen naam op de achterkant in te vullen en niet diegene die bij ons aan de tafel staat om namens haar of hem te gaan stemmen. Dan is het dus niet mogelijk om deze volmacht in behandeling te nemen. En als de volmachtgever dan al niet meer bereikbaar is, dan is dat dus een verloren stem. Het is een kwestie van goed en aandachtig lezen, maar dat valt dus niet mee. Misschien zou de invuloefening nog iets duidelijker en explicieter moeten.

Of de volmacht is helemaal niet ondertekend. Of er is geen (kopie van) een identiteitsbewijs van de volmachtgever meegeleverd. Die volmachten kunnen we dan niet ook in behandeling nemen. We geven dan het advies om terug naar huis te gaan om het alsnog in orde te maken of om de volmachtgever toch maar zelf te laten gaan stemmen. Bij eentje ging dat niet meer lukken, omdat de volmachtgever in Zweden zat. En ook eenmaal hebben wij blijkbaar geen goede instructie gegeven. Een mevrouw kwam terug met een onderhandse volmacht, nu met identiteitspapieren, maar ze had zelf al gestemd. Een onderhandse stem moet altijd uitgebracht worden samen met de eigen stem en dat kon dus nu niet meer. Dit was dus echt ook een verloren stem.

Ook wel leuk om te zien dat er nog mensen met die hele oude rijbewijzen. Die waren dan ook allemaal bijna tien jaar oud en meestal heel erg smoezelig en bijna uit elkaar vallend van ellende. Blijkbaar zitten we dus sinds een kleine tien jaar aan de moderne rijbewijzen.

Dit referendum was een raadgevend referendum en dat zou als geldig worden aangemerkt als het opkomstpercentage hoger zou zijn dan 30 %. Iemand kwam binnen met de vraag of een blanco of ongeldige stem ook meetelde bij het opkomstpercentage. Ons antwoord was dat het inderdaad het geval was. Daarop werd er vrolijk geantwoord dat ze daarom niet ging stemmen. Zonder te stemmen is ze daarop het pand weer verlaten.

In de slome middaguurtjes heb ik mijn eigen stem uitgebracht. Om zodoende daar toch nog een beetje opkomst te krijgen. Ook ik heb wel twijfels over het hele referendum, maar ik vond dat ik toch moest gaan stemmen. En ik heb ik twijfels bij het regiem van Oekraïne, maar ik vond toch ook dat ik de mensen uit Oekraïne niet in steek kon laten en wat mij betreft kan het land op termijn ook nog wel lid worden van de EU, dus ik heb gewoon voor het associatieverdrag gestemd. Ook Hermien heeft haar stem die middag uitgebracht. De wat jongere dames achter de tafel waren nog flink aan het twijfelen. Niet wat ze zouden stemmen, maar of ze gingen stemmen. De mobiele telefoon werd constant geraadpleegd om te kijken hoe het zou staan met de opkomst. Zou het boven de 30 % komen, dan gingen ze stemmen, anders niet. Volgens Hermien hadden de dames veel te veel last van keuzestress. Uiteindelijke heeft de een wel besloten om te stemmen, de ander niet. Bij de leden van stembureau 132 hebben dus drie mensen voor gestemd en een is niet gaan stemmen.

Uiteindelijk gaat zo’n dag toch ook wel weer snel voorbij. Iedereen had wel koffie en etenswaren meegenomen, ook bedoeld voor de andere stembureauleden, dus wat dat betreft kwam niemand tekort. Het gezelschap was ook zeer aangenaam met leuke gesprekken. Ook het merendeel van de stemmers was goedgeluimd, met soms tijd voor een kort of een wat langer gesprekje. Een enkeling maakte van zijn hart geen moordkuil en gaf duidelijk aan wat ze zouden gaan stemmen. Dat is geen probleem, mits er niet actief geronseld wordt onder andere stemgerechtigden. Maar veel mensen gaven aan dat ze het gemakkelijk vonden om een goede keuze te maken. Bijna alle stemmers waren blanke stemmers, de autochtoon die is komen stemmen was echt de uitzondering.

Om 21.00 uur was het klaar en werd het stembureau gesloten. De deuren bleven natuurlijk wel open, want de telling is openbaar. Als er dus iemand wil toekijken bij het tellen, dan mag dat. Helaas kwam ook deze keer weer niemand opdagen om toe te kijken. Bij normale verkiezingen komen er vaak zo rond deze tijd nog twee tellers opdagen, om mee te helpen bij het tellen. Deze keer vond men dat niet nodig, ik denk terecht, en we moesten dus met zijn vieren de klus klaren.

Allereerst werd de stembus gesloten en vervolgens geleegd. Alle 601 biljetten lagen daar op de vloer. Door het bijhouden van het aantal stempassen, kiespassen en onderhandse volmachten wisten we natuurlijk al dat er 601 stemmen zouden zijn.  Vervolgens zijn we aan de slag gegaan om ze allemaal stuk voor stuk uit te vouwen en ze te leggen op een van de volgende stapels: voor, tegen, blanco of ongeldig. Aan het eind van de rit leken beide stapels van voor en tegen leken even hoog, dus daar konden we zo op voorhand nog niet veel over zeggen. Het aantal blanco was wel gelijk heel duidelijk, namelijk 14. Van 5 stembiljetten hebben we moeten vaststellen dat ze als ongeldig moeten worden aangemerkt. Driemaal doordat zowel het vakje met voor als het vakje met tegen aangekruist. En tweemaal doordat er weliswaar een krabbel door het woord tegen gezet, maar er is niets gezet in het vakje dat daarbij hoort.

De dames zijn vervolgens aan het tellen geslagen van de voor- en tegenstemmers. De biljetten werden nog even goed nagekeken of ze op de juiste stapel lagen en als er weer 25 waren geteld werden deze apart genomen en met een grote paperclip bij elkaar gehouden. In het geval de telling niet blijkt te kloppen, dan hoef je telkens maar een stapel van 25 te tellen om te kijken of het bij deze stapel soms is misgegaan. Ik ben ondertussen begonnen met het invullen van het papierwerk horende bij dit referendum.

Het tellen ging zeer voorspoedig en is ook zeer zorgvuldig geschied, want we hoefden niet opnieuw te tellen omdat het totaal niet klopte. Er hadden 314 mensen voor het verdrag gestemd en 268 tegen. In percentage uitgedrukt is dat 52,7 % voor en 45,0 % tegen. Samen met 2,3 % blanco is dat dan 100 %. Dat ligt dan nog wel redelijk in lijn met de percentages voor geheel Utrecht van 57,4 % voor en 40,7 % tegen, dit in tegenstelling tot het opkomstpercentage. Wel opmerkelijk om te zien dat de blanco stemmen klaarblijkelijk wel meetellen bij de voor- en tegenstemmers, maar de ongeldige niet. Op de een of andere manier komt me dat vreemd voor.

Om 22.00 uur waren we dus al klaar met tellen. Veel eerder dan bij eerdere verkiezingen, maar ook wel een beetje logisch. Het proces-verbaal horende bij deze stemming had ik volledig ingevuld en laten tekenen door ons alle vier. De taak voor de drie dames zat erop, en ze hadden ook geen zin meer om mee te gaan naar het stadskantoor met het proces-verbaal en alle stempassen, kiezerspas en onderhandse volmachten. Zelfs het vooruitzicht van een borrel kon hen niet van gedachten veranderen. Op het stadskantoor aangekomen was ik helaas toch niet de eerste, dus ik moest even in de rij gaan staan, om te worden geholpen. Na wat formaliteiten en een klein pauze vanwege een computerstoring werd ik ontslagen van mijn functie en kon mij gaan richten op het feestgedruis.

Dat laatste viel nog wel een beetje tegen. Er was drank, maar de hapjes waren schaars. Toch wel leuk om nog even wat bij te kletsen met de voorzitters van andere stemlokalen. Om dan vast te stellen dat het bij ons wel behoorlijk saai is geweest. Ik sprak een voorzitter die het stemlokaal pas om 11.00 uur heeft kunnen openen, omdat in zijn ogen de situatie in zijn stemlokaal te gevaarlijk was. De burgermeester was zelfs langs geweest. Een andere voorzitter heeft heel lang last gehad van vervelende mensen die aan de kant bleven zitten en luidkeels allerlei opmerkingen aan het maken waren. Dat kan er dus ook gebeuren, moet ik maar bedenken als ik weer opgeef voor een volgende keer.

We zijn inmiddels een flinke poos verder. De kiesdrempel is gehaald. Een grote meerderheid heeft tegen gestemd. Ondanks dat het een raadgevend referendum was, kun je volgens mij er niet om de uitslag van dit referendum. Het volk heeft gesproken en dat betekent dat Nederland het associatieverdrag met Oekraïne niet zou moeten goedkeuren. Dat is misschien wel lastig, maar dit is niet anders dan de uitkomst van dit referendum. De handelsverdragen met Oekraïne kunnen gewoon doorgaan, maar alle overige politieke overeenkomsten hebben we weggestemd. En volgens mij moet elke beslissing door de EU nog steeds unaniem zijn. Door de uitkomst van dit referendum is het niet meer unaniem en dat betekent dat het associatieverdrag van tafel moet. Elke andere uitkomst zou kiezersbedrog zijn.