Verdwenen stembiljetten bij de verkiezingen van 20 maart?

Het zal niemand ontgaan zijn. Op 20 maart waren er verkiezingen voor de Provinciale Staten. En voor de waterschappen, maar dat is bijzaak.

Als voorbereiding was ik bij een instructie op het stadskantoor geweest over het gebruik van de StembureauApp. Tevens had ik de digitale stembureau-instructie gevolgd en met succes afgesloten. Niet veel later ben ik benoemd tot voorzitter van stembureau 113. Op 19 maart heb ik de voorzitterstas opgehaald van het stadskantoor.

Om half acht gaan de stembussen open. Dus we moeten om 6.45 uur aanwezig zijn op ons stembureau nummer 113 om een en ander voor te bereiden. Stembureau 113 bevindt zich in Wooncomplex Nieuw Plettenburgh, Oud-Wulvenlaan 4 te Utrecht. Alle vier personen die zitting hebben in het stembureau zijn er op tijd, dus om half acht kunnen we ook echt beginnen. Tien minuten voor half acht komt de eerste stemmer al aanzetten. We geven aan dat hij nog even geduld moet hebben, maar dat bevalt hem niet. Luid protesterend geeft hij aan dat hij daar niet op te willen wachten en baant weer weg.

Stipt om half acht gaan we aan de slag. En het is gelijk al flink druk tijdens het eerste uur. Als voorzitter neem ik middelste positie in, zodat ik de App kan bedienen. De persoon rechts van mij neemt de stempassen in en controleert deze op juistheid door de gegevens van de stempas te vergelijken met het paspoort of het rijbewijs en of de persoon die voor je staat dezelfde is als de persoon op het identificatiedocument. Als alles akkoord is bevonden, dan geeft ze de stempas door en registreer ik de stempas in de App. Deze registratie heeft een tweeledig doel. Er wordt gecontroleerd of de stempas niet geregistreerd staat in de ROS. De ROS staat voor Register Ongeldige Stempassen en bevat alle stempassen die ongeldig zijn verklaard. Bijvoorbeeld doordat iemand overleden is. Het komt dan ook eigenlijk ook nooit voor dat een stempas in de ROS staat en daarom moet worden afgewezen. Door de App wordt de stempas ook geteld. Als ik klaar ben geef ik de stempas door aan mijn linkerbuurman. Deze geeft een stembiljet aan de kiezer en legt de stempas op een stapel. Op de stempas wordt een oplopend nummer geschreven. De eerste krijgt nummer 1 en de volgende stemmer krijgt nummer 2 en dit gaat zo door tot het einde van de dag.

De vierde persoon heeft even niets te doen. Maar gedurende de dag zorg ik ervoor dat er flink wordt gerouleerd. Volgens instructie mogen alleen de voorzitter of de vicevoorzitter de App hanteren, maar dat vind ik onzin. Ik laat gewoon iedereen achter de App zitten.

Gedurende de dag blijft het de hele dag wel druk. En is dus vaak best flink aanpoten. Het komt natuurlijk ook doordat er twee verkiezingen tegelijk zijn. Bijna iedereen komt met twee stempassen en soms met volmachten zijn het er wel vier of zes. Die moeten allemaal beoordeeld worden en ook allemaal geregistreerd worden in de App.

Het meest enerverende zo halverwege de dag is dat er opeens een stem verschil zit tussen de getelde stempassen op onze stapel en de getelde stempassen volgens de App. Alle stempassen worden nog eens goed nageteld en dat blijkt toch echt te kloppen. Volgens de App is er echter eentje meer geteld. Maar de App kan zich eigenlijk ook niet vergissen. Als je een stempas dubbel invoert dan geeft de App gelijk een melding. Deze kan je wegklikken, maar dat is wel een hele bewuste actie en niemand kan zich dat herinneren gedaan te hebben. Zou iemand toch nog zijn stempas weer hebben meegenomen? We komen er niet uit. En halverwege de middag is er opeens een verschil van twee. Aan het eind van de avond zal blijken dat dit maar een probleempje van niets is geweest.

Gedurende de dag gebeurt niet zo veel bijzonders. Een enkele keer willen twee menen samen in het stemhokje en dat mag niet, dus dan roepen we luidkeels van achter onze tafel dat dat niet de bedoeling is. Schoorvoetend wordt daar gelukkig wel gehoor aan gekregen. Maar wat doe je met twee mensen die weliswaar in een apart stemhokje staan, maar ondertussen luidkeels met elkaar van gedachten wisselen. Het is niet te verstaan, maar de woorden DENK zijn goed te horen en maken wel duidelijk wat de bedoeling is. Ook is er een meneer die uitgebreid staat te telefoneren terwijl hij zijn keuze in het stemhokje aan het maken is. Wordt hier ook iemand van afstand beïnvloed? We weten het niet en zullen het ook nooit weten.

Tegen zes uur wordt het echt druk. En vanaf dat moment zal het ook druk blijven. En dan gebeurt het onvermijdelijke. De App blijft hangen. Bij het scannen van een stempas blijft de App minutenlang hangen. Ondertussen blijft de rij maar langer en langer worden. Goede raad is duur. We besluiten over te gaan op handmatige controle om te kijken of de stempas geregistreerd staat in de ROS. Er is echter een ROS voor de provinciale verkiezingen en een tweede ROS voor de waterschappen. Flink wat extra werk dus. We zijn nu alle vier in touw om de doorstroming zo soepel mogelijk te houden. De App blijf maar hangen en hangen, dus er is geen andere mogelijkheid om deze af te sluiten en vervolgens opnieuw op te starten. Alle stempassen die na het vastlopen zijn binnen gekomen houden we apart en we zijn van plan om deze alsnog in te scannen als de App weer aan de praat is gekomen.

Ik start de App weer op en het lukt zo waar ook nog. We gaan weer terug naar de methode van voor het incident en hopen op een moment dat het iets minder druk zal zijn, zodat we de gemiste stormpassen alsnog kunnen scannen. Daar lijkt het niet op, het blijft onverminderd druk. Dan gaan we ze wel scannen na 21.00 uur, nadat de laatste stemmer geweest is. Maar dan slaat het noodlot toe. De App blijf weer hangen. En weer voor minuten. Voor mij is het nu wel duidelijk. De App is gewoon niet betrouwbaar. En als we na afloop alle gemiste stempassen moeten scannen, dan gaat dat veel te veel tijd kosten. Vanaf nu gaan we de controle handmatig doen.

Tot sluitingstijd blijft het onverminderd druk. De rij blijft staan tot buiten het gebouw. Alle vier zijn we nu druk bezig om alles in goede banen te leiden. Tijd om iets te eten is er nauwelijks. Iets voor negenen komen de tellers ook binnen. Precies om 21.00 uur geeft ik een van de tellers instructie om bij de laatste stemmer, staande buiten het gebouw, te blijven om te zorgen dat er niet nog iemand zich aansluit die te laat is komen opdagen. Om 21.20 uur heeft uiteindelijke de laatste stemmer zijn stem uitgebracht. Volgens de teller zijn er nog negenen nog mensen gekomen, maar die zijn geweigerd, omdat ze te laat waren.

van	tot	stempas	volmacht	kiezerspas	totaal	mutatie	opkomst
7.30	8.00	42	5	0	47	47	1,75%
8.00	8.30	87	9	0	96	49	3,58%
8.30	9.00	151	17	0	168	72	6,27%
9.00	9.30	187	19	0	206	38	7,69%
9.30	10.00	230	21	0	251	45	9,37%
10.00	10.30	276	23	0	299	48	11,16%
10.30	11.00	313	29	0	342	43	12,77%
11.00	11.30	356	33	0	389	47	14,52%
11.30	12.00	393	35	0	428	39	15,98%
12.00	12.30	420	37	0	457	29	17,06%
12.30	13.00	449	37	0	486	29	18,14%
13.00	13.30	484	37	0	521	35	19,45%
13.30	14.00	526	40	0	566	45	21,13%
14.00	14.30	570	43	0	613	47	22,88%
14.30	15.00	616	46	0	662	49	24,71%
15.00	15.30	665	48	1	714	52	26,65%
15.30	16.00	720	50	1	771	57	28,78%
16.00	16.30	776	51	1	828	57	30,91%
16.30	17.00	838	53	1	892	64	33,30%
17.00	17.30	879	54	1	934	42	34,86%
17.30	18.00	947	61	1	1009	75	37,66%
18.00	18.30	1027	65	1	1093	84	40,80%
18.30	19.00	1075	79	1	1155	62	43,11%

Tot 19.00 uur was het aantal stempassen handmatig bijgehouden. Op dat tijdstip hadden we er 1.115 geteld. En dat verschilde op dat moment maar 2 met het aantal volgens de App. De App viel even later definitief uit en is dus ergens rond 1.150 blijven steken. Daarna is het zo druk geweest dat er geen tijd meer is gewest om de stand per half uur bij te houden. Om 21.20 uur zijn we uiteindelijk op 1.516 geldige stempassen uitgekomen. Er waren 2.679 kiesgerechtigden in ons stembureau. De uiteindelijke opkomst was dus 56,59%. Ook dit jaar blijkt maar weer dat je zo rond half 5 ongeveer de helft van de stemmen hebt gehad. In de laatste twee uren plus uitloop hebben we dus nog 361 stempassen ingenomen. Dat is dan ongeveer 90 per half uur. Het blijkt dan ook wel dat het fysiek eigenlijk niet mogelijk is om meer dan deze hoeveelheid per half uur te verwerken.

Dan wordt het tijd voor het tellen van de stembiljetten en de verdere administratie. De beide stembussen worden een flink eind van elkaar geleegd en dan begint het ordenen. Allereerst de stembiljetten die in de verkeerde stembus gestopt zoveel mogelijk eruit halen. Vervolgens elke stembiljet uitvouwen, kijken op welke partij er is gestemd om deze daarna op het juiste tafeltje te leggen. Ons was instructie gegeven om een onderscheid te maken tussen de lijsttrekker en de overige kandidaten. Voor elke partij zijn er dus twee stapels: een voor de lijsttrekker en een voor de anderen.

Mijn overige stembusleden en de twee tellers zijn druk aan de slag met het uitvouwen en het neerleggen van de stembiljetten. Ik ga ondertussen met de rest van de administratie aan de slag. De App is gelukkig weer opgestart, want alle stappen in de App moeten helemaal doorlopen worden om alles tot een goed einde te krijgen. Ik tel alle stempassen nog even goed na en kom inderdaad uit op 1.516 geldige stempassen voor de Provinciale Staten en dat vul ik in bij de App. Volgens de App waren het er natuurlijk veel minder. Als gevolg daarvan gaat de App natuurlijk allerlei vervelende vragen stellen. De aantallen wijken af en of ik dat wel zeker weet. Ja, ik weet het zeker. In het proces-verbaal vul ook netjes de uiteindelijk binnengekomen stempassen in.

Op het verkiezingsbureau hebben ze natuurlijk gedacht dat ze door de App al heel snel iets kunnen zeggen over de opkomst. Daar houden ze dan geen rekening met een App die niet meer functioneert. Maar ze zijn niet allen geïnteresseerd om de opkomst snel te weten, ze willen ook graag snel een voorlopige uitslag. De volgende stap is dus om een sneltelling door te geven via de App. Het lijkt erop dat ze die snelle voorlopige uitslag belangrijker vinden van een verantwoorde en correcte telling.

 

Ik kan voorlopig even niet verder met de administratie. De rest van het team is nog druk bezig met het uitvouwen van alle stembiljetten op de verschillende stapels. Omdat dat nog niet klaar is, doe ik nu op het laatst ook nog even mee aan het uitvouwen. Het is al ruim na 23.00 uur als de laatste biljetten op een stapel liggen. Dan is het tijd voor het tellen. Per lijst moet het aantal voor de lijsttrekker worden geteld en daarnaast het aantal voor de overige kandidaten. Dat moet bij elkaar opgeteld worden en dat kan dan ingevuld worden in de App. Eenieder neemt een partij en gaat aan de slag. Als men klaar is, dan wordt de uitslag aan mij doorgegeven, zodat ik deze kan invullen in de App. Men noemt het sneltelling, maar het is inmiddels al na middernacht voordat ik deze doorgeef. We tellen 1.510 stembiljetten. De App constateert natuurlijk een verschil met de stempassen en stelt naar aanleiding hiervan ook natuurlijk wederom vragen. Al met al is deze sneltelling wat mij betreft niet heel zinvol. In de eerste plaats is deze gezien de tijd allang niet meer snel en in de tweede plaats is het een onnodig oponthoud voor de echte telling.

Dan wordt het tijd voor de echte telling. Want nu moet het aantal stemmen voor elke individuele kandidaat geteld worden. Het werk voor de sneltelling moet nog een keer overgedaan worden, maar dan meer in detail. Bij de lijsttrekker kan volstaan worden met het nogmaals tellen van de stapel. Die van de overige kandidaten moet nu nog een keer gedaan worden, maar dan uitgesplitst per kandidaat. Bij iedere partij wordt dit gedaan en vervolgens wordt dit resultaat op een briefje geschreven. Als dit gedaan is wordt dat briefje bij mij ingeleverd en vul ik de aantallen per kandidaat in bij de App.

Als dat allemaal gedaan is komen we dan uiteindelijk uit op een totaal van 1.508 stembiljetten. Het verschil is nu zelfs nog iets groter. In de instructie vooraf is meegegeven dat bij een verschil van 3 of minder er geen verder onderzoek gedaan hoeft te worden. Maar nu is er en verschil van 8. Mijn eergevoel zegt me dat we moeten hertellen. Zowel de stempassen als de stembiljetten. Maar inmiddels is het al 2 uur in de nacht. Iedereen begint al een beetje moe te worden. En we moeten de waterschappen nog doen. Na kort beraad wordt besloten om niet te proberen om het verschil alsnog boven water te krijgen. We gaan verder met de waterschappen en ik vul de eindtelling in via de App en vul de aantallen in bij het proces-verbaal. De App constateert wederom een verschil, deze keer van 8 en vraagt om een verklaring. In de App vul ik in dat ik geen verklaring heb. Via de App krijg ik een waarschuwing: “Het verschil tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal getelde stembiljetten is groter dan de norm. Er wordt contact met u opgenomen door de helpdesk om u te helpen het verschil op te lossen en/of te verklaren. Ga ondertussen door met het proces.”

We gaan verder met de tellen van de verkiezing van de waterschappen. En ik was benieuwd of er nog contact met me zou worden opgenomen. Ik had eigenlijk verwacht van niet, maar dat gevoel was niet juist. Ik werd gebeld. De beller zag dat ik een groter verschil had dan de norm. Er waren 8 stembiljetten minder dan stempassen. Ja, dat klopt. En hij vroeg of ik een verklaring had voor het verschil. Ik antwoordde dat ik het niet wist en dat ik dat ook had opgeschreven in de App en op het proces-verbaal. Daarna werd het stil aan de andere kant van de lijn. Even later was het gesprek ook weer afgelopen. Dat gesprek had dan ook niet veel toegevoegde waarde.

Het proces bij het tellen van de waterschappen was vervolgens vergelijkbaar met die van de Provinciale verkiezingen. Het aantal geregistreerde stempassen was hier 1.477 en aan het eind van de rit kwamen we uit op 1.453 getelde stembiljetten. Een verschil van maar liefst 24. Natuurlijk een veel te groot verschil, maar het was intussen 3.30 uur in de ochtend. Waar zijn die 24 stembiljetten gebleven? Zijn ze verdwenen? Hebben mensen hun stembiljet mee naar huis genomen? Niemand weet het. Iedereen was er klaar mee en ook de beheerder van het pand vond dat het allemaal veel te lang had geduurd. Naar mijn mening had het ook geen zin meer om nog een keer te gaan tellen. Niemand was meer fris. Het was niet verantwoord om dit nog verder voort te zetten.

Ik vulde alles netjes in op de App en in het proces-verbaal. Via de App kreeg ik natuurlijk weer een waarschuwing en ja hoor op 21 maart om 3.35 uur kreeg ik wederom een telefoontje van het centrale kiesbureau. Ze hadden natuurlijk ook het kolossale verschil van 24 stemmen gezien en vroegen wederom om een verklaring, die ik wederom niet kon geven. Ik gaf verder aan dat iedereen moe was en dat de beheerder van het complex die boel wilde afsluiten. Dat wij er wel mee moesten ophouden. Er werd nog gevraagd of ik de spullen kwam inleveren. Dat bevestigde ik. Ik dacht dat ik vast een standje zou krijgen bij het inleveren van de spullen op het stadskantoor.

Niet snel hierna hebben we alles zo netje mogelijk opgeruimd en zijn de meesten vermoeid huiswaarts gegaan. Ik ben vertrokken naar het stadskantoor voor het inleveren van de processen-verbaal, de iPad en wat andere zaken. Tot mijn verbazing kreeg ik bij het inleveren van de spullen niets te horen over de grote verschillen. Nee, alles was akkoord. De innemende medewerker was alleen maar geïnteresseerd of alles netjes was ingevuld en of overal wel netjes een paraaf onder stond. De verschillen maakten haar niets uit. Een meneer naast me had grotere problemen. In zijn proces-verbaal was niet alles geparafeerd, dus hij kreeg wel een standje.

Het was intussen 4.00 uur en tijd voor een afsluitende borrel plus hapjes op het stadskantoor. Dat is dan altijd wel goed verzorgd en een mooie gelegenheid om ervaringen uit te wisselen met lotgenoten.

Al met al een zeer drukke dag met een uitkomst die te wensen overlaat. Naar aanleiding hiervan wil ik afsluiten met een paar overpeinzingen:

-        Twee verkiezingen op hetzelfde moment is te veel van het goede

-        De gemeente zou zorg moeten dragen voor meer tellers

-        De App is een mooi instrument zolang deze goed functioneert

-        Meer aandacht in de instructie voor het geval de App uitvalt

-        De sneltelling geeft geen toegevoegde waarde

-        De uitsplitsing tussen de lijsttrekker en het totaal van de overige kandidaten is niet zinvol

-        Waarom wordt er op verkiezingsdag niet volstaan met het tellen van het aantal stemmen per partij?

-        Laat de volgende dag door een frisse ploeg alle stemmen per kandidaat geteld worden

Wat ik misschien nog wel het meest vreemd vind is het feit dat ik niets meer gehoord heb naar aanleiding van het bovenstaande. Het lijkt erop dat de gemeente het uiteindelijk allemaal best vindt. Is onze uitslag nu klakkeloos overgenomen in de officiële uitslag? Wij waren allemaal niet meer zo fris en ik ben ervan overtuigd dat er fouten zitten in onze telling. Bij de officiële uitslag zie ik in ieder geval dat bij de Provinciale Staten alles gewoon is overgenomen, inclusief het verschil van 8. Maar bij de waterschappen zie ik opeens een verschil. De partij van Waterschap@Inwonersbelangen hebben opeens 10 stemmen erbij en ook bij het CDA en de PvdA is er een afwijking. En het totaal is opeens ook 1.459 stemmen. Het verschil is teruggebracht tot 18. Zouden ze het dan toch herteld hebben? Het grappige is dat als je alle stemmen van de partijen optelt, dan kom je tot 1.397 uitgebrachte stemmen. Waar is die ene nu weer gebleven? Mij hebben ze in ieder geval niets meer gevraagd. Zou toch leuk zijn geweest als men mij hiervan op de hoogte had gebracht.

partij	lijst	aantal	percentage	uitslag
Water Natuurlijk	1	423	30,4	423
VVD	2	130	9,3	130
CDA	3	121	8,7	117
PvdA	4	183	13,1	182
PvdD	5	197	14,2	197
Waterschap@Inwonersbelangen	6	30	2,2	40
ChristenUnie	7	66	4,7	66
AWP	8	156	11,2	156
SGP	9	11	0,8	11
50PLUS	10	75	5,4	75
onbekend				1
		1392	100,0	1398
blanco		56		56
ongeldig		5		5
totaal		1453		1459

Op naar de volgende verkiezingen, die voor het Europese Parlement, op 23 mei. Dan zal het vast soepeler verlopen dan deze verkiezingen. Het zijn er deze keer geen twee en de opkomst zal ook wel iets lager zijn. Dus we zullen vast eerder klaar zijn en met minder afwijkingen.