Dit boek heb ik recent gekocht tijdens ons bezoek aan Londen. Op 29 februari hebben we toen een boottochtje gemaakt over de Thames met als eindbestemming Greenwich. In Greenwich hebben we een bezoek gebracht aan de Royal Observatory (met de nulmeridiaan) en het National Maritime Museum. En toen heb ik dit boek gekocht over de lengtegraad.
Het boek handelt over de zoektocht in de 18e eeuw naar een methode om de lengtegraad te bepalen op zee. De breedtegraad, daar had men geen moeite mee, aan de stand van de zon en de dag van het jaar, had men genoeg kennis om te bepalen hoe ver men van de evenaar was verwijderd. Maar de lengtegraad, dat was een probleem.
In het boek staat een mooi verhaal over een Engels schip genaamd
Centurion dat in 1741 aan het varen was in de Stille Oceaan en wel wist op
welke breedtegraad het zich bevond, maar niet veel meer dan dat. Was men ten
oosten of ten westen van eilandengroep Juan Fernandez? Daar wilde kapitein
Georg Anson naar toe. Men dacht eerst ten oosten, dus ging men westwaarts. Maar
er kwam niets, dus maar naar het westen en na lang varen stootte men op de kust
van Chili, en dat was van de vijand, Spanje, dus meer weer gauw rechtsomkeert gemaakt
om uiteindelijk westwaarts op de goede plek uit te komen. Had men geweten waar men
was geweest, dan had heel veel tijd gescheeld.
In 1707 vergingen vier Engelse schepen bij de Scilly
eilanden, omdat men niet wist waar men was op zee. Dit incident zorgde ervoor dat
het Britse parlement de Logitude Act aannam in 1714. Een beloning van 20.000 pond
voor diegene die zorgde voor een methode om de lengtegraad op zee te bepalen.
In het boek volgen we de verschillende mensen die hiermee aan de gang zijn gegaan. Met name volgen we de ontwikkelingen rondom John Harrison. Hij heeft in de loop van zijn leven vier verschillende en steeds weer betere versies gemaakt van een zeewaardige klok. De eerste in 1735 (genaamd H-1) en de laatste in 1759 (H-4). Een normale klok op zee gaat afwijkingen vertonen. Waarom? Afwijkende temperaturen en afwijkende luchtvochtigheid in combinatie met een schommelend schip zorgen ervoor dat de tijd niet meer correct wordt weergegeven. Heb je wel de correcte tijd, dan kun je met behulp van de stand van de zon bepalen hoe ver je verwijderd bent van een bepaald startpunt. En dan weet je ook op welke lengtegraad je je bevind.
Harrison werd dus de uitvinder van de chronometer, van de
klok die op zee ook de juiste tijd weergaf. Hij maakte hierbij onder ander
gebruik van het begrip bimetaal. Twee metalen die verschillend reageren op bijvoorbeeld
warmte en in de juiste combinatie zorgt het bimetaal ervoor dat die beide
reacties elkaar precies opheffen en dat de klok als gevolg daarvan de juiste
tijd blijft weergeven.
De chronometer werd niet meteen algemeen aanvaard. De chronometer
was ook duur en moest concurreren met de ‘lunar distance method’. Aan de hand
van de maan en de sterren kon men met behulp een sextant de lengtegraad bepalen.
Als het bewolkt is werkt dat echter niet en het is ook vrij bewerkelijk, omdat
je allerlei kaarten nodig hebt met daarop de stand van de maan en de sterren in
het verloop van de tijd, met als gevolg meer kans op menselijke fouten. De chronometer
werd steeds goedkoper en werd uiteindelijk de standaard.
Al die metingen van de stand van de maan en de sterren werden
gedurende lange tijd gedaan vanuit de Royal Observatory in Greenwich en als zodanig
ook vastgelegd in almanakken. Deze uitvoerige registraties, waarschijnlijk in
combinatie met het feit dat het Britse rijk gedurende de 19e eeuw
het meest belangrijkste land ter wereld was, zorgt ervoor dat in 1884 afgesproken
wordt dat de nulmeridiaan in Greenwich komt te liggen. En daar ligt deze nu nog
steeds.
Een boeiend boek dat me heel veel geleerd heeft. Een echte aanrader dus.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten