Gibraltar en de Vrede van Utrecht

De Vrede van Utrecht is 300 jaar geleden getekend in Utrecht. Dat wordt dit jaar gevierd met allerlei festivals, tentoonstellingen, lezingen, etc. Ook vallen allerlei zaken die anders ook wel georganiseerd zouden worden opeens ook onder de festiviteiten in verband met de Vrede van Utrecht. Maar dat terzijde.

Jaren geleden ben ik voor het eerst in aanraking gekomen met het fenomeen Vrede van Utrecht. Dat gebeurde in Gibraltar, toen ik daar op bezoek was bij mijn vriend Jaap Kroyenga. In die tijd werkte hij daar als huisarts en heb ik hem daar opgezocht.

In gesprekken met Gibraltarezen vertelde ik dat ik woonachtig was in Utrecht. Dat vonden ze allemaal heel interessant, want daar was de Vrede van Utrecht (Treaty of Utrecht) getekend, waarin was afgesproken dat Gibraltar geen onderdeel zou zijn van het Spaanse koninkrijk, maar dat het totin lengte van dagen bij Engeland zou horen. De Spanjaarden maken nog altijd aanspraak op Gibraltar, maar dat verdrag is het houvast waaraan ze zich vastklampen om te zorgen dat ze Brits blijven en geen onderdeel worden van het vermaledijde Spanje.

Tot mijn spijt en hun ontsteltenis had ik toentertijd nog nooit gehoord van de Vrede van Utrecht, ook al woonde ik toen in Utrecht. Ik was gelijk al wel een stuk sympathieker, allen maar doordat ik afkomstig was uit Utrecht. Dit zorgde al gauw voor een extra biertje in de plaatselijke pub en dat is altijd meegenomen.

Terug in Utrecht heb ik me gauw wat meer verdiept in de Vrede van Utrecht en op grond daarvan wist ik er inmiddels wel iets meer van. Nu dat de Vrede van Utrecht dit jaar echt wordt herdacht is er grote reden om deze kennis nog wat meer te verdiepen.

In het kader van de activiteiten rond de Vrede van Utrecht werd op 23 april 2013 in het Instituto Cervantes een lezing gehouden met de titel: ‘De Spanjaarden, Europa en de Vrede van Utrecht’, ofwel op zijn Spaans: ‘Los españoles, Europa y los Tratados de Utrecht’.

Vooral gezien de achtergrond van mijn bezoek aan Gibraltar leek het mij wel heel interessant om te weten te komen hoe de Spanjaarden aankijken tegen het ontstaan van de aberratie Gibraltar.

De hoofdlezing werd verzocht door de Spaanse professor Ana Crespo Solana. Via een koptelefoon werd haar voordracht vertaald in het Engels. Ik kwam heel veel te weten over de Spaanse Successieoorlog, de eigenlijke aanleiding van de uiteindelijke Vrede van Utrecht. En dat was een echte burgeroorlog.

Op 1 november 1700 overleed koning Karel II van Spanje en deze had geen opvolger. Er waren ruwweg twee kampen die aanspraak maakten op de troon. De eerste is het Franse kamp, dat wilde Philips V, kleinzoon van de Franse koning Lodewijk XIV, op de troon. Op 15 november 1700 is hij dat ook officieel benoemd tot koning. Dat werd echter betwist door het Oostenrijkse kamp, dat wilde hun eigen koning als opvolger. Eerst Leopold I, daarna Jozef I en tenslotte Karel VI, in Spanje zou deze dan grappig genoeg weer Karel III zijn geweest. Dit laatste kamp werd ondersteund door de Engelsen en de Nederlanders. Nu klinkt de kwestie van de toonopvolger nog vrij simpel, maar er zat veel meer achter. Het Franse kamp betrof de centralisten, die wilden heel Spanje samen houden onder centraal bestuur van Madrid. De Oostenrijkers wilden een meer federalistische structuur met meer autonomie voor bijvoorbeeld Valencia en Catalonië. Dit kamp stond ook meer open voor handel en contacten met de wereld, het had een meer democratische inslag. De centralisten waren meer naar binnen gericht, hun manier van regeren was veel meer autoritair. Eigenlijk is deze tweestrijd in al die jaren niet opgehouden en leeft deze tot op heden nog steeds voort.

De slag van Almansa kwam regelmatig voorbij. Deze slag was totaal onbekend voor mij, maar dat was de ommekeer in de oorlog (25 april 1707). Het Franse kamp behaalde hier een grote overwinning. Het uiteindelijke resultaat voor Spanje in de Vrede van Utrecht was dat Philips V bevestigd werd als koning en dat elk streven naar onafhankelijkheid van Valencia en Catalonië voorlopig in de kiem was gesmoord. Wel is in de Vrede van Utrecht afgesproken dat de koning van Spanje nooit tegelijkertijd de koning van Frankrijk zou kunnen zijn.

Door deze lezing ben ik heel veel meer te weten gekomen wat er allemaal in Spanje is gebeurd in het begin van de achttiende eeuw. De Vrede van Utrecht wordt ook niet echt gevierd in Spanje, te veel mensen hebben een niet zo’n goede herinnering aan wat het allemaal teweeg heeft gebracht. Voor Catalonië en Valencia is de Vrede van Utrecht een donkere bladzijde in de geschiedenis.

Gibraltar is natuurlijk maar een nietig onderdeel in de hele historie en de Spaanse professor maakte er in haar lezing dan ook geen woorden aan vuil. Ik vond het echter nodig om dit ter sprake te brengen, dus toen aan het eind van de lezing nog wat vragen gesteld konden worden, heb ik mijn kans schoon gezien.

Ik begon mijn vraag met een inleiding en vertelde over mijn bezoek aan Gibraltar en dat ik op deze manier voor het eerst kennis kreeg van de Vrede van Utrecht. De vraag die ik stelde was uiteindelijk als volgt: “Hoe denkt men op dit moment in Spanje over het bestaan van Gibraltar?” Toen ik de vraag stelde ging er een siddering door de zaal. Heel veel geroezemoes. Het publiek bestond voor een groot gedeelte uit mensen die Spanje een warm hart toedragen en het leek erop dat ik een vraag stelde die je eigenlijk niet mocht stellen aan iemand uit Spanje.

David Onnekink, haar co moderator, nam het woord en zorgde ervoor dat de eerste angels al een beetje werden verwijderd.  Hij liet de Nederlandse kant van het geheel horen. Gibraltar is op 4 augustus 1704 gezamenlijk ingenomen door Britten en de Nederlanders. In zijn ogen had Nederland net zo veel aanspraak op Gibraltar als de Britten. De zaal kon deze inbreng wel waarderen, ook ik vond dit wel een interessante invalshoek. Misschien moeten wij Gibraltar maar gaan toevoegen aan ons koninkrijk.

Daarna nam Ana Crespo Solana het woord. Ze draaide er een beetje omheen. In ieder geval bevestigde ze zeker niet dat Gibraltar het recht op onafhankelijkheid had op grond van de Vrede van Utrecht. Als kind woonde ze in de buurt van Gibraltar en is ze er vaak geweest, vooral omdat Spanjaarden daar heen gingen voor de goedkope sigaretten. Ze zei verder dat het bestaansrecht van Gibraltar is gebaseerd op haar gunstige belastingtarieven. En dat de veranderingen in Europa ervoor gaan zorgen dat uitzonderingen voor bepaalde landen worden teruggeschroefd, met ander woorden dat uiteindelijk het bestaansrecht van Gibraltar zal wegvallen. Ze voegde er nog niet aan toe dat Gibraltar dan weer onderdeel van Spanje zou gaan worden, maar dat bedoelde ze denk ik wel. Het is wel duidelijk dat het thema Gibraltar in Spanje nog altijd een heikel punt is.

Het serieuze gedeelte van de avond was nu afgelopen. Als toetje kregen we eerst nog een miniconcert van 30 minuten van het vrouwelijk muziekensemble Primula. Hun programma heette: “Luces barrocas en la Paz de Utrecht” en bestond uit vier stukken die zo rond 1713 zijn gecomponeerd.

De avond werd afgesloten met een borrel. De Spaanse wijn was overvloedig aanwezig. Ik raakte in gesprek met een Zweed en een Engelsman. Beiden wisten ze ongelofelijk veel van de Spaanse Successieoorlog en alles wat er in die tijd gebeurde in Spanje, Nederland en Engeland. Ze waren er ook niet voor niets, de volgende dag zou er nog een conferentie zijn over hetzelfde onderwerp, maar dan voor professionals. Ik heb gepoogd af een toe nog wat in te brengen, maar het merendeel van de tijd heb ik aandachtig toegeluisterd.

Ik ben dol op geografische afwijkingen, dus van mijn part mag Gibraltar tot in lengte van dagen onafhankelijk blijven. Om dezelfde reden kan ik waardering opbrengen voor de Spaanse bezittingen in Afrika: Ceuta en Melilla. Deze hoeven wat mij betreft ook niet overgedragen te worden aan Marokko. Die gekkigheden moeten gewoon lekker blijven bestaan!

De Spanjaarden, Europa en de Vrede van Utrecht

De Vrede van Utrecht bracht grote politieke en economische veranderingen in Europa waarvan sommige nog steeds doorwerken in onze tijd. De Spaanse specialiste Ana Crespo Solana en de Nederlandse specialist David Onnekink gaan in gesprek over de gevolgen van het Vredesverdrag voor Nederland en Spanje.

De verdragen in Utrecht, Rastadt en Baden (1713-1714), bekend onder de naam Vrede van Utrecht, brachten verandering in de verdeling van Europa en hadden politieke en economische gevolgen voor veel Europese landen. Engeland en Oostenrijk hadden er het meest voordeel bij. Dat gold vooral voor Engeland, dat verschillende gebieden verwierf, zoals Menorca en Gibraltar en gebieden in Amerika. Bovendien bracht het Engeland belangrijke commerciële voordelen, zoals in de Atlantische handel. Afgezien van de verschuivingen in territorium en politiek, was dit het begin van een machtsevenwicht dat van belang zou zijn voor de toekomstige verhoudingen op het oude continent. In Spanje kwam een einde aan de Successieoorlog, die een scheuring teweegbracht tussen de aanhangers van de verschillende koninkrijken en gebieden die samen de Spaanse Monarchie vormden.

In deze lezing (georganiseerd in samenwerking met Embajada de España -de Ambassade van Spanje-) komt aan bod welke verstrekkende gevolgen deze oorlog en de genoemde verdragen voor Spanje hebben gehad. De gevolgen worden gezien in het licht van de toenmalige Europese dynamiek, maar ook wordt duidelijk hoe ze nog steeds doorwerken in onze tijd.

Na afloop zullen studenten van het Utrechts Conservatorium een concert verzorgen met achttien eeuwse muziek.

Taal: Spaans en Nederlands met simultaan vertaling in het Engels.