Spookstemmen in Hoograven

Het leek me wel eens leuk om in zitting te nemen in een stembureau. Lang geleden, ergens in 2013 had ik daarvoor de gemeente Utrecht al eens een keer benaderd. Mijn verzoek werd in ontvangst genomen en er zou eventueel te zijner tijd contact worden opgenomen. Ik was het al weer een beetje vergeten, maar eind januari kreeg ik van de gemeente Utrecht een brief dat ik benoemd werd als stembureaulid voor de verkiezingen van de gemeenteraad op 19 maart 2014. Ik was benoemd als elfde lid bij stembureau 112 en werd verwacht van 14.00 uur tot 21.00 met aansluitend het tellen der stemmen. Ben nog steeds benieuwd waar het zesde lid van het stembureau is gebleven!

Ik moest nog wel even een digitale toets afleggen. En die moest ik afronden voor 1 maart. Dat bleek niet zo moeilijk te zijn. Als je de diverse onderdelen van de digitale cursus rustig had doorgenomen, was het maken van eindtoets een fluitje van een cent.

Op de verkiezingsdag zelf heb ik eerst nog even zelf gestemd in mijn eigen stembureau 110. Om me daarna om kwart voor twee te vervoegen bij stembureau 112 aan de Wijnesteinlaan 2. Dit stembureau had een dubbele bezetting. Het komt doordat stembureau 111 is opgeheven en mogelijk hebben ze een toevloed van mensen verwacht en daarom maar een dubbele bezetting aangehouden. Bij elke tafel was telkens sprake van een bezetting van vier personen, zodoende kon om de beurt een ieder even de benen strekken, zodat er altijd minstens sprake was van een aanwezigheid van drie personen.

Gedurende mijn sessie waren mijn collega’s twee studenten en een oudere heer. De taken waren keurig verdeeld. Ik kwam in het midden te zitten en kreeg als taak om te kijken of de stemmer vermeld stond op lijst ‘Uittreksel register ongeldige stempassen’. Hierop staan mensen die zijn overleden of die hun stempas hebben verloren en inmiddels een nieuwe hebben gekregen. Op de lijst voor stembureau 112 stonden maar liefst vijf personen, dus na twee uurtjes controleren ken je deze namen haast uit het hoofd. Een behoorlijk saai werkje dus, met daarbij de aantekening dat het ook nog eens zeer onwaarschijnlijk is dat het ooit gaat voorkomen. Als dan een keer een overledene komt opdagen, dan heb je natuurlijk wel een vette bingo, en daar doe je het dan ook voor.

Links naast me zat een student die als taak had om te controleren of de persoon die wilde stemmen ook daadwerkelijk gerechtigd was om te gaan stemmen. Dat was tenminste een taak met een beetje inhoud. Rechts naast me zat een studente die de stembiljetten uitreikte aan de stemmer, terwijl ze op een turflijstje bijhield hoeveel ze had uitgereikt. Dit turflijstje kon ze ondertussen controleren met de ingeleverde stempassen en met stapel nog niet uitgereikte stembiljetten. Deze taak had nog wel enig nut. Helemaal aan de linkerkant zat de oudere heer bij de stembus. Hij turfde hoeveel biljetten er in de stembus werden gedeponeerd. Dit was helemaal een onzinnige taak, maar daar leek deze ouder heer niet mee te zitten. Met zijn turflijstje is in het geheel niets gedaan, een hele dag werk voor niets.

Na ruim twee uurtjes turen op de lijst van ongeldige stempassen was ik wel toe aan iets nieuws. Ik vroeg of ik kon rouleren. Natuurlijk kon dat. Ik heb dan ook gelijk maar geopteerd voor de functie van controleren van de stempassen. Deze taak bestond uit het in ontvangst nemen van de stempas en het identiteitsdocument. Vervolgens moest er gekeken worden of de voornaam, achternaam, geslacht en geboortedatum overeenkomen en of het identiteitsdocument niet meer als vijf jaar was verlopen. Ook werd je nog geacht om te kijken of diegene die voor je stond ook daadwerkelijk dezelfde was als de persoon in de documenten. Dat laatste viel nog niet mee, op de foto kan iemand er heel anders uitzien dan in werkelijkheid. Deze taak was niet heel erg moeilijk, was redelijk snel uit te voeren en heeft nooit geresulteerd in een afwijking. Al werd op het laatst de controle ook wel wat losser, de kans dat hier iets fout kon gaan was niet zo groot. Alleen als iemand zowel de stempas als het identiteitsdocument had ontvreemd, zou het kunnen zijn dat iemand oneigenlijk had gestemd. De stempas kwam uiteindelijk op een grote stapel en werd oplopend genummerd.

Ingewikkelder werd het met volmachten. Dan moest je eerst controleren of de volmachtgever achterop de stempas ook daadwerkelijk de volmacht had afgegeven. En vervolgens moest ook deze stempas vergeleken worden met het identiteitsdocument. Het probleem was dat soms de achterkant niet was ingevuld en dat regelmatig men niet het identiteitsdocument van de volmachtgever bij zich had. Dat laatste stond wel op de stempas, maar niet heel duidelijk, vandaar de verwarring. Werd aan deze eisen niet voldaan, dan kon de volmacht niet worden uitgevoerd. Wij moesten dan de stemmer verzoeken om hier alsnog voor te zorgen. Dus moesten ze weer terug naar huis. Bij sommigen was dat fysiek onmogelijk, zodoende ging een potentiële stem verloren.

Sommigen wilden dan eerst zelf gaan stemmen, dan naar huis gaan om het identiteitsdocument op te halen, en dan voor de volmachtgever te gaan stemmen. We moesten duidelijk maken dat dat niet mogelijk was. Men kan alleen met volmacht stemmen als men zelf ook zijn stem uitbrengt. Toch kwamen er op het eind van de middag nog mensen aan om met volmacht te gaan stemmen, terwijl ze ’s ochtends zelf al hadden gestemd. Dat ging helaas niet door.

Bij stemmen met volmacht was er dus veel meer werk. Meer controle en meer uitleggen wat er mis was en wat ze moesten doen om het alsnog voor elkaar te krijgen. Maar als de volmacht goed werd bevonden, dan kwam deze op een aparte stapel en kreeg ook deze stempas een apart oplopend nummer.

Als identiteitsdocumenten worden aangemerkt paspoorten, identiteitskaarten en rijbewijzen afgegeven door Nederland of elk ander EU-land. Voor deze verkiezingen worden ook door Nederland afgegeven verblijfsvergunningen als geldig identiteitsdocument geaccepteerd. Uit het buitenland heb ik een Frans paspoort gezien, gewoon acceptabel dus, en verder werden een aantal Marokkaanse paspoorten overlegd, die in principe niet geldig waren, maar dan werd ook al heel snel de verblijfsvergunning overlegd, zodat het wel weer goed was.

Zo ging de dag voorbij en dan zijn zeven uur best lang. Er waren tijden dat er lange tijd niemand kwam en dan was het weer even wat drukker, vooral als flink wat mensen met volmachten aankwamen. Ik vond zeven uur al een hele zit, maar de rest van mijn team zat er al vanaf zeven uur ’s ochtends. Die waren dus veertien uur aan het werk met als toetje nog het tellen. De oudere heer zat gedurende mijn sessie al langer op automatische piloot. De twee studenten begonnen ook in de loop van de middagsessie redelijk af te haken.

Tijdens zo’n dag blijven de bijzonder gevallen je wel bij. Zoals die ene man die naast zijn eigen stempas, ook nog twee volmachten bij zich had, alleen waren het wel de stempassen van de verkiezingen van de Tweede Kamer van 2012. Die waren in ieder geval nog goed bewaard. Of die andere meneer die al mopperend binnenkwam met de opmerking dat hij zeker niet mocht gaan stemmen als hij zijn identificatiedocument niet bij zich had. Hij had deze wel bij zich, maar voor zijn volmacht had hij deze niet bij zich. Daarop nam hij de beide stempassen en zijn rijbewijs weer mee, onder de mededeling dat hij ze wel in de prullenbak zou gooien. Ook kwamen er drie dames binnen die om kwart voor negen vroegen of ze ook konden stemmen zonder stempassen. Die hadden we nog niet gehad, maar dat kon natuurlijk niet. Ze hadden nog een kwartier om deze op te halen. Om negen uur, eigenlijk een minuut na negen uur, kwamen ze hijgend terug en zijn ze toch nog in staat geweest om alle drie hun stem uit te brengen. De mevrouw die om 21.02 aan kwam zetten was echt te laat en mocht niet meer naar binnen.

Om 21.00 kon het tellen beginnen. Allereerst moest vastgesteld worden hoeveel stemmen er zijn uitgebracht. Aan onze tafel telden we 449 reguliere stempassen en 71 voor een volmacht. Totaal dus 520. Aan de ander tafel hadden 379 reguliere stempassen en 82 met volmacht. Totaal 461. Voor stembureau 112 in totaal zijn dat dus 981 stempassen. Dat kwam ook exact overeen met het aantal stembiljetten wat was uitgereikt. Verder was er een klein verschil met het aantal stembiljetten dat was gebruikt. Er zijn namelijk twee mensen bij de tafel gekomen met de mededeling dat ze een fout hadden gemaakt. De procedure is dan als volgt. Dit stembiljet wordt ongeldig gemaakt met een stempel en er wordt een nieuwe uitgereikt.

Vervolgens zijn de stembussen geleegd en zijn alle stembiljetten op de vloer gestort. We waren inmiddels met twaalf mensen aanwezig. De tien mensen die het stembureau hadden bemand, plus nog twee extra mensen die alleen voor het tellen kwamen. Een van de tellers was van de gemeente en die nam gelijk een beetje de leiding over van de eigenlijke voorzitter van het stembureau. Een aantal mensen ging op de grond zitten, vouwden een stembiljet uit, noemden het nummer van de lijst en vervolgens werd deze door een tweede overgenomen, die nog een keer goed keek of het klopte, om vervolgens het stembiljet uitgevouwen op een tafel te leggen bij het desbetreffende nummer. Op deze wijze is er door twee paar ogen naar het document gekeken en is er minder kans op het maken van fouten.

De volgende stap was natuurlijk om alle stembiljetten per partij te gaan tellen en dan maar hopen dat je ook 981 uitgebrachte stemmen zou uitkomen. Dat lukte natuurlijk niet, we kwamen slechts op 977 stemmen uit. Dat betekende hertellen door een nieuwe teller. We kwamen al dichter in de buurt, want na de hertelling kwamen we uit op 980 stemmen. Inmiddels was het 22.30 uur en dan werd de voorzitter geacht om de voorlopige stand al door te geven naar het gemeentehuis. Ondanks die ene stem verschil is dat toch maar gedaan.

De volgende stap was om de lijsttrekker per partij apart te leggen van de rest. Deze aparte stapel van de lijstrekker werd vervolgens weer geteld en opgeschreven op een formulier. Vervolgens moest de rest worden doorgelopen en moest dat geturfd en genoteerd worden op datzelfde formulier. En met een beetje geluk kwam het totaal dan weer overeen met het totaal dat eerder was geteld. Bij de meest was dat gelukkig het geval, maar bij een partij niet, daar werd toch nog een extra stem gevonden, zodat we in totaal toch op het totaal van 981 stemmen zijn uitgekomen.

Het was 23.00 en we waren klaar met stemmen tellen en het klopte allemaal ook nog. De voorzitter schreef alle uitkomsten in het proces-verbaal dat ze diezelfde avond nog naar het gemeentehuis zou brengen. Toen moesten alle stembiljetten nog opgeborgen worden in apart hiervoor aangeleverde zakken, die eigenlijk veel te krap waren. Volgens de man van de gemeente moest dat volgens een bepaalde manier en wij hadden dat niet helemaal goed gedaan en hij werd een beetje knorrig dat het niet netjes was opgeborgen in de zakken. Ik stelde me voor dat het ook niet zo belangrijk was, want ik kon me niet voorstellen dat er ooit nog wat met deze stembiljetten zou gebeuren. Hij zei daarop dat ze bewaard moesten worden, omdat ze steekproefsgewijs gecontroleerd konden worden en dan moest alles in orde zijn. Hij was duidelijk uit zijn hum, maar wij waren klaar met onze taak. Om 23.15 uur konden we vertrekken naar de volgende bestemming.

En de volgende bestemming was het stadhuis. Daar vloeide het bier en de wijn rijkelijk en daar kwamen alle politici bijeen om te huilen vanwege de nederlaag of om de overwinning te vieren. Maar ook de gewone burger is welkom, dus ik heb ook genoten van wat daar werd geschonken. Ook werden we regelmatig getrakteerd op hapjes die op schalen voorbij kwamen. Ik kwam nog een bekende tegen en ik heb nog uitgebreid gepraat met de voorzitter van Nederland Duurzaam, de partij waar ik uiteindelijk ook op heb gestemd. Dat hebben er niet vele met mij gedaan, want ze hebben maar 0,3 % van de stemmen gehaald en in stembureau 112 hebben ze zelfs niet één stem kunnen bemachtigen. Wel leuk om hier even mee gepraat te kunnen hebben.

Om 1.15 uur kwam burgemeester Jan van Zanen met de officiële uitslag en was het tijd om weer huiswaarts te gaan. Het was een lange, leuke en leerzame middag en avond geweest.

De uitslag van stembureau was uiteindelijk als volgt:

lijst	partij	aantal	percentage		percentage
1	GroenLinks	140	14,4%		16,9%
2	Partij van de Arbeid	169	17,4%		10,2%
3	D66	181	18,6%		26,5%
4	VVD	51	5,2%		10,9%
5	CDA	52	5,3%		6,2%
6	SP	205	21,1%		9,5%
7	ChristenUnie	47	4,8%		3,9%
8	Basis Inkomen Partij	5	0,5%		0,3%
9	Ons Utrecht	32	3,3%		1,4%
10	Ouderen Politiek Actief	11	1,1%		0,7%
11	Student & Starter	15	1,5%		3,6%
12	Stadsbelang Utrecht	16	1,6%		4,2%
13	Partij Vrij Utrecht	14	1,4%		1,5%
14	Nederland Duurzaam	0	0,0%		0,3%
15	Libertarische Partij	1	0,1%		0,2%
16	Ouderen Partij Utrecht	14	1,4%		1,2%
17	Partij voor de Dieren	20	2,1%		2,5%
	ongeldig	3
	blanco	5
		981	100,0%		100,0%

Ter vergelijking heb ik de percentages voor heel Utrecht even toegevoegd. Het blijkt dat stembureau 112 echt een SP-bolwerk is en dat in mindere mate de Partij van de Arbeid het er relatief goed afbrengt. De grote winnaar D66 doet het natuurlijk ook goed, maar doet het relatief in dit stembureau duidelijk minder. Ook de VVD is hier duidelijk ondervertegenwoordigd.

Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar de officiële uitslag van de verkiezingen. Op de website van de gemeente Utrecht zijn deze duidelijk te vinden. Tot mijn verbazing zie ik dat er volgens de officiële uitslag er 983 stemmen zijn uitgebracht in stembureau 112. Terwijl wij er toch echt maar 981 hebben geteld. Zouden er dan ook spookstemmen zijn in Hoograven? Opeens zijn er twee extra stemmen uitgebracht. Waar zijn die vandaan gekomen? Ik kan me niet voorstellen dat de voorzitter van het stembureau op het proces-verbaal opeens 983 stemmen heeft ingevuld, terwijl we met zo veel pijn en moeite uiteindelijk in geslaagd zijn om 981 stemmen te tellen.

Wat ik jammer vind is dat ze bij de uitslag per partij alleen de percentages weergeven en niet de absolute aantallen. Zodoende is niet eenvoudig te controleren of de gegevens kloppen. Wat betreft transparantie schiet men dan iets te kort. Gelukkig kan ik zien dat het aantal blanco en ongeldige stemmen wel in absolute aantallen wordt weergeven. Volgens de officiële uitslag zijn het er tien, terwijl wij er maar acht hadden. Fijn om te constateren dat het verschil van twee stemmen dus hier in zit en dat niet een bepaalde partij een extra stem heeft gekregen.

De enige verklaring die ik heb is dat men de twee ongeldig gemaakte stembiljetten alsnog heeft meegeteld bij de blanco en ongeldige stemmen. Op het proces-verbaal moest je ook alle bijzonderheden melden, waaronder ongeldig gemaakte stembiljetten als gevolg van het verkeerd invullen van dit stembiljet. Deze twee mensen hebben een nieuw stembiljet gekregen. Het ongeldig gemaakte stembiljet is ook nooit in de stembus beland. Als dit ongeldig gemaakte stembiljet toch is meegeteld voor het aantal stemmen zou ik dat een zeer vreemde zaak vinden. En het zorgt er ook voor dat het aantal uitgebrachte stemmen niet klopt met de ingeleverde stempassen. Goed om te constateren dat de uitslag van de verkiezingen er niet door wordt aangetast, alleen het opkomstpercentage wordt zo kunstmatig iets verhoogd. Toch blijft het een vreemde afloop: spookstemmen in Hoograven!

Ik heb de kwestie ook voorgelegd aan de gemeente en dat heeft geleid tot de volgende reactie:
"Volgens het ingeleverde proces-verbaal zijn er 2 stembiljetten meer uitgereikt dan het aantal toegelaten kiezers. Deze 2 stembiljetten zijn (ten onrechte) toegevoegd aan de getelde stembiljetten. Vandaar de uitkomst 983."

Vervolgens heb ik aan de gemeente gevraagd of deze constatering nog zal leiden tot een aanpassing van de definitieve uitslag. Hierop was het antwoord:  
"De uitslag is sinds 25 maart j.l. definitief en onherroepelijk."