Bosco Ntaganda loopt de Amerikaanse ambassade binnen

Op maandag 18 maart 2013 belde Bosco Ntaganda aan bij de Amerikaanse ambassade in Kigali. Hij wilde vrijwillig overdragen worden aan het International Strafhof in Den Haag. Als ik nog gewerkt had in Rwanda dan had ik het misschien wel kunnen aanschouwen. Mijn werkplek was vlakbij de Amerikaanse ambassade en als ik er tussen de middag even tussenuit was gegaan, dan was ik hier misschien wel getuige van geweest. Maar ik zit allang weer in Nederland en heb alles via moderne media kunnen volgen. Op die bewuste maandag leek het wel of Twitter in brand stond met al het nieuws, vaak vol ongeloof, over de actie van deze oorlogsmisdadiger. 

Bosco Ntaganda heeft al een hele historie van oorlog voeren achter zich. Hij begon bij de RPF (Rwandan Patriotic Front). Vanuit Uganda heeft hij meegeholpen om Rwanda te veroveren in de nasleep van de genocide. Daarna heeft hij namens de AFDL (Alliance des Forces Démocratiques pour la Libération du Congo-Zaïre) in de Eerste Afrikaanse Wereldoorlog gevochten. Dat was in het leger van Laurent Kabila dat uiteindelijke succesvol Mobutu Seko Seko van de troon stootte. Bij de volgende afspraak, de Tweede Afrikaanse Wereldoorlog, was hij weer van de partij. Deze keer vocht hij tegen Kabila aan de kant van het RCD (Rassemblement Congolais pour la Démocratie). De RCD werd ondersteund door Rwanda en Uganda. Onderlinge ruzie binnen de RCD zorgde voor een opsplitsing in RCD-ML (RCD Movement de Liberation) en RCD-Goma. De eerste hoorde bij Uganda en de tweede hoorde bij Rwanda. Beide organisaties vochten tegen elkaar en tegen Kabila. Ntaganda sloot zich aan bij de RCD-ML. Nadat de Tweede Grote Afrikaanse Oorlog was beëindigd had Ntaganda blijkbaar niets meer te doen en sloot hij zich aan bij de FPLC (Forces Patriotiques pour la Libération du Congo), de militaire tak van een nieuwe beweging met de naam UPC (Union des Patriotes Congolais). De UPC stond onder leiding van Thomas Lubanga. Ze vochten tegen Kabila en werden gesteund door Uganda en Rwanda. Bij de UPC kregen ze ook weer ruzie en het viel dus uiteindelijk in 2005 van ellende weer uit elkaar.  

Ten tijde dat hij aan het werk was voor de UPC/FPLC heeft hij allerlei misdaden begaan. Voor deze misdaden, begaan in de periode van september 2002 tot en met september 2003, werd hij nu al jaren gezocht door het Internationaal Strafhof in Den Haag. Al die jaren bleef hij op vrije voeten. Totdat hij zich op 18 maart 2013 vrijwillig meldde bij de Amerikaanse ambassade in Kigali. 

Het uiteenvallen van de UPC betekende echter voorlopig nog niet het einde van zijn militaire carrière. Er komt nog geen einde aan de lange lijst van acroniemen, ruzies en afsplitsingen. Hij zocht weliswaar zijn heil voor een poosje in Rwanda, maar het bloed kroop waar het niet gaan kon. Hij sloot zich in 2006 aan bij de CNDP (Congrès National pour la Défense du Peuple). Onder leiding van Laurent Nkunda vocht deze rebbelengroep tegen het reguliere Congolese leger van Kabila. Dit heeft hij een paar jaar volgehouden totdat hij in het voorjaar onderdeel werd van grote omwenteling. 

Laurent Nkunda werd afgezet en verdween naar Rwanda. Volgens de geruchten verblijft hij daar nog steeds, weliswaar onder huisarrest. Ntaganda werd de nieuwe leider van de CNDP. Ook werden de soldaten van de CNDP opgenomen in het reguliere Congolese leger. Dat is beklonken in de vredesovereenkomst van 23 maart 2009.  

Officieel is dat een poosje goed gegaan. De militairen van de CNDP waren nu gewoon militairen van de FARDC (Forces Armées de la République Démocratique du Congo), maar bleven gewoon doen wat ze doen. In het voorjaar 2012 waren ze het echter weer zat en de ex-leden van de CNDP namen de wapens weer op tegen het gewone Congolese leger, deze keer onder de naam M-23 (Mouvement du 23-Mars), genoemd naar de datum van het vredesverdrag in 2009. Ntaganda was ook deze keer weer van de partij. 

M-23 is gedurende 2012 lekker bezig geweest in het oosten van Congo, met als hoogtepunt de inname van Goma in november 2012. Na de stad te hebben ingenomen zijn ze na een paar dagen echter vrijwillig weer vertrokken. Ze hebben even hun spierballen laten zien. Dit akkefietje heeft wel een gevolg gehad. Want er begon nu een scheuring te ontstaan binnen de M-23. Sommigen wilden onderhandelen met de regering van Congo voor een eventueel nieuw vredesverdrag. Anderen wilden doorvechten. Bij deze laatste groep hoorde Ntaganda. De eerste groep staat onder leiding van Sultani Makenga, een vriendje van de eerde afgezette Nkunda. Dus zijn ze onderling aan het vechten geraakt met als resultaat dat de groep die wilde doorvechten het uiteindelijk verloor. Met zo’n 700 soldaten zijn ze op vrijdag 15 maart 2013 het land uit gevlucht, de grens over bij Rwanda. Over de grens zijn ze ontwapend. Onduidelijk is wat er nu verder met deze soldaten gaat gebeuren. 

Onder deze 700 soldaten moet ook dus Bosco Ntaganda hebben gezeten. Drie dagen later heeft hij zich vrijwillige gemeld bij de Amerikaanse ambassade. Wat is er gebeurt in de tussentijd? Rwanda heeft vast een poosje moeten nadenken over wat ze met hem aan zouden moeten. Wat waren de opties? 

Hem arresteren was natuurlijk geen aanlokkelijke optie. Want dan hadden ze hem zelf moeten berechten, hem moeten uitleveren aan Congo of aan het Internationale Strafhof. Dat laatste had niet gekund, omdat Rwanda het niet heeft ondertekend. De andere opties waren ook niet heel aanlokkelijk. Hem vrij laten rondlopen in Rwanda was natuurlijk ook totaal niet interessant, want dat zou het imago van Rwanda zeker niet goed hebben gedaan. Dat zou ook gevaarlijk kunnen zijn in verband met de beloning van 5 miljoen dollar die de Amerikanen hadden gezet voor zijn arrestatie. Voor Rwanda had hij ook niet meer zo veel nut, hij werd gezocht door het Internationale Strafhof en binnen de M-23 was zijn invloed nog zeer gering. Dus ze moesten hem kwijt. 

Wat ze gedaan hebben om hem te overtuigen om zich vrijwillig aan te geven zal wel voor altijd onduidelijk blijven. Klaarblijkelijk zag Ntaganda ook wel in dat hij voorlopig geen toekomst meer had in Rwanda of de DRC, ook vanwege de beloning op zijn hoofd. Door wie hij afgezet is voor de ingang van de Amerikaanse ambassade zal ook wel nooit boven water komen. Rwanda zal nooit gaan zeggen dat ze hem hebben gebracht. Of zou hij toch gewoon anoniem een bus hebben genomen van Gisenyi naar Kigali en vervolgens met de brommertaxi naar de ambassade zijn gegaan? Dat zou een mooie, romantische interpretatie zijn.  

Waarom eigenlijk de Amerikaanse ambassade? Hij had zich ook bij de Nederlandse ambassade kunnen melden. Daar is per slot het Internationale Strafhof gevestigd. Was er misschien een stille hoop dat de Amerikanen hem niet zouden uitleveren, omdat ze het verdrag niet hadden ondertekend? Er is ook nog de hoop op vrijspraak, misschien is de bewijslast wel niet zo hard als het lijkt.  

Een andere vreemde zaak vind ik de beloning van 5 miljoen dollar van de Amerikanen. Waarom loven ze die beloning uit voor iemand die gezocht wordt door het Internationaal Strafhof, terwijl ze dat hof helemaal niet erkennen? Dat is toch een rare verbinding. 

De Amerikaanse ambassade is een gigantisch groot gebouw, omheind door een groot hek. Om binnen te komen, moeten er wat hordes worden genomen. Ik ben twee keer binnen geweest, eenmaal om de bibliotheek te bezoeken. Een klein bibliotheekje, maar wel de enige van de stad, dus daarom een bezoekje waard, maar ook geen reden om het nog een keer te bezoeken. De tweede keer was het in verband met de vieringen in verband met de Onafhankelijkheidsdag op 4 juli. Paspoorten moeten worden getoond, mobiele telefoons ingeleverd en je wordt uitgebreid gefouilleerd door de bewakers. Een andere keer was er een ‘Craft Fair’ vlak buiten de ambassade, waar ik onder andere een optreden van Kwizera heb mogen aanschouwen.  

Zou hij ook deze behandeling hebben moeten ondergaan bij binnenkomst in de ambassade. Volgens bepaalde bronnen is hij vermomd aangekomen. Wat voor vermomming zou dat zijn geweest? Ik zou het wel willen weten. Ik had er toevallig in de buurt willen zijn op het moment dat hij zich daar meldde.  

Na de overgave van 18 maart zijn er een paar dagen heftige speculatie geweest over wat er nu verder met deze man zou moeten gebeuren. Dat speculeren heeft niet lang geduurd. De Amerikanen konden niet veel anders, ondanks het feit dat de Amerikanen het International Strafhof niet erkennen. Op vrijdag 22 maart is hij door de Amerikanen van de ambassade naar het vliegveld van Kigali vervoerd, om daar te worden opgehaald door een eigen vliegtuig van het International Strafhof. Op het vliegveld was het een drukte van belang om iets hiervan op te pikken, maar niet velen hebben iets van de overdracht gezien. Het uiteindelijke resultaat is dat hij op 23 maart 2013 voet zette op Nederlandse bodem, op het vliegveld van Rotterdam. Een mooie datum voor het eind van discutabele carrière.  

Het vreemde is wel dat Ntaganda alleen maar terecht staat voor de gruwelijkheden begaan tijdens zijn periode bij de UPC/FPLC. Hoe zit het met de misdaden die zijn begaan toen hij verbonden was met de CNDP en de M-23? Moet hij dan daar ook niet voor berecht worden? Zou dat alsnog kunnen? 

Het is een ieder geval een goede zaak dat deze man nu niet meer in de regio is. Dat betekent echter niet dat het nu veel rustiger zal gaan worden. Zijn opvolgers staan vast al klaar in de startblokken of zijn misschien allang begonnen.